Kristal Zekâ ve Okul Öncesi Eğitim

Zekâ tanımı tam olarak yapılamamış, farklı çalışma alanlarına konu edilmiş, hakkında çeşitli tezlerin ortaya atıldığı bir kavramdır. Kısaca zekâ; birçok zihinsel yeteneğin bir araya gelerek canlının çevresi, diğer canlılar, bilgi ve bilgiyi kullanma becerisi arasında bağ kurmasıdır.

Zekâ yaşa göre farklı gelişim dönemleri geçirir. Buna göre zekâ en çok doğumdan sonraki ilk iki yıl içerisinde gelişir. Bireyin hayatında gelişmelerin sürdüğü kritik dönemler vardır. Kişi bu belli dönemlerde bazı şeyleri daha kolay ve kalıcı şekilde öğrenir. Bu, zekânın gelişimi ile ilgilidir. Örneğin; iki yaşındaki bir çocuk soyut kavramları anlayıp tanımlayamazken gözle görüp elle tuttuğu şeyleri tanır, bilir ve tanımlar.

Çevre ve kalıtım zekâyı etkileyen iki ana etmendir. Kalıtım ile gelen olumlu ya da olumsuz unsurlar sonraki öğrenmeleri etkiler. Çevre de bireyin zekâ gelişiminde önemli rol oynar. Kültürel, sosyal, ekonomik çevre bireyin zekâ gelişimini hızlandırabilir ya da yavaşlatabilir.

Akıcı Zekâ Kristalize Zekâ

Genel zekânın biyolojik olarak etkilenen boyutudur. Yeni bilgilerle akıl yürütme yeteneğidir.. Akıcı becerinin çekirdeği; gözlemlenen kural ve örüntüleri ayırt etme becerisi, tümevarımsal akıl yürütme, yenilikle başa çıkabilme ve yeni bir bilişsel probleme düşünceyi uyarlayabilme yeteneğini sağlar. Önceden öğrenilmiş bilgileri kullanabilme becerisidir. Öğrenmeye ve kültürel etkilere bağlıdır. Eğitim ve kültürel etmenlerden etkilenen boyuttur. Akıcı zekâ düzeyine göre burada kişisel farklılıklar oluşur.

Bu alanda yapılan çalışmalarda Cattell-Horn’nun Zekâ Kuramı (1966), sözel ve sözel olmayan (akışkan ve kristalize) zekâ şeklinde genel zekâyı oluşturan; doğuştan gelen ve birbirini tamamlayan yapılar şeklinde bir bakış açısı getirir.

Yapılan çalışmalarda;

 Ailenin sosyoekonomik düzeyi ve eğitimin akıcı zekâdan daha çok kristalize zekâ üzerinde güçlü bir etkisi olduğu görülmüştür. 

Akıcı zekâ küçük yaş grubunda daha yüksek oranda görünürken kristalize zekâ ise yaşlı kesimde daha yüksektir. 

Yani kristalize zekâ deneyimi; bilginin genişliğini, kavrama ve bilgeliği yansıtırken akıcı zekâ; karmaşık ilişkileri tanımlayabilme, kavramaya dayalı olarak çıkarımlar oluşturabilme yeteneğini işaret eder. Akıcı zekâ öğrenebilmeyi, Kristal zekâ ise öğrendiğimiz kısmı tecrübelerimizle uygulayabilmeyi yansıtır.

Çeşitli araştırmalar ile açıkladığımız zekâ kavramından ziyade bizim en çok ilgilendiğimiz ise “Zekâ nasıl gelişir?” 

Güncel olarak yapılan bilimsel çalışmalara göre çocuklar için okul öncesi eğitim alan öğrencilerin zekâsının akranlarından biraz daha ileri olduğu gözlemlenmiştir. Somut olarak söylersem, dar gelirli aileden gelen bir çocuğun okulöncesi eğitime devam etmesi o çocuğun zekâsını ortalama olarak 4 puan arttırıyor. Eğer söz konusu okul öncesi kurumu, kaliteli yani çocuğun her türlü gelişimini odağa alan kapsamlı bir eğitim kurumuysa artış 7 puandan fazla oluyor. 7 puan neredeyse yarım standart sapma ediyor. Yani kısacası önemsemediğimiz, bize göre basit hatta gereksiz gibi görünen bu dönem çocuğun en aktif olduğu, zihinsel ve akademik alanlarını eğitime hazırladığı dönem olarak karşımıza çıkıyor. 

YASİN BÜYÜKESEN